تعزیه یکی از هنرهایی است که ریشه در فرهنگ و مذهب ایران‌زمین دارد در مورد اینکه برای اولین بار تعزیه کجا اجراشده است اختلاف‌نظرهای زیادی وجود دارد اما تعزیه‌داران قدیمی معتقدند که اولین تعزیه را جنایت‌کاران کربلا برای نشان دادن اقدامت خود در حادثه کربلا نزد یزید ملعون برگزار کرده‌اند.

با وجوداینکه در تاریخ برگزاری اولین تعزیه اختلاف‌نظرهای زیادی وجود دارد اما همه اهالی هنر و تاریخ معتقدند که نقطه اوج این هنر در دوران صفویه و قاجاریه بوده است.

تعزیه پررونق‌ترین هنر نمایشی دینی و ملی سرزمین ایران است و این هنر نیز مانند سایر هنرها سبک‌های مختلفی دارد و شهرهای اراک، قزوین، ملایر، اصفهان و ازنا از پیشتازان و صاحب سبک این هنر نمایشی هستند.

ریشه ۳۰۰ ساله تعزیه در لرستان

بر اساس گفته‌های تعزیه‌داران لرستانی شهرستان ازنا مرکز تعزیه‌خوانی استان است، این در حالی بوده که این شهر یکی از شهرهای جدید لرستان محسوب می‌شود.

بر اساس گفته‌ها هنر تعزیه‌خوانی در دوران صفویه در شهر ازنا که در آن روزگار یک روستای کوچک بوده آغازشده است و طی ۳۰۰ سال گذشته در این شهر همچنان رونق خود را حفظ کرده است  لازم به ذکر بوده که مردم این شهر برای مشاهده تعزیه از ساعات قبل در محل برگزاری تعزیه حضور گسترده پیدا می‌کنند.

برای یادگرفتن تعزیه خوانی باید از دوان کودکی وارد این حرفه شد

 تعزیه‌خوانی هنر و آیینی اصیل است که نمی‌توان در آن ره صدساله را یک‌شبه طی کرد؛ در قدیم اکثر کسانی که وارد تعزیه می‌شدند ریشه‌ای در تعزیه داشتند؛ پدر یا پدربزرگ یا برادرشان تعزیه‌خوان بودند؛ یا حتی در محله‌ای زندگی می‌کردند که یک گروه تعزیه‌خوان ثابت در آن محل زندگی می‌کردند.

 گاهی اوقات نیز استادان تعزیه به  هیئت‌های عذاداری می‌رفتند و استعدادیابی می‌کردند و نوجوانی که صدای خوبی داشت را انتخاب کرده و پس از اجازه از خانواده، او را وارد گروه تعزیه خوانی می‌کردند.

تعزیه خوان خوب علاوه بر صدا باید بی‌پروا باشد

 به باور استادان این هنر، هرکسی نمی‌تواند تعزیه‌خوان شود بلکه باید جوهرهٔ اصل تعزیه را داشته باشد؛ یعنی علاوه بر صدای خوب باید در خواندن بی‌پروا بوده و ترسو نباشد.

تعزیه‌خوانی بر اساس یک سلسله‌مراتب است؛ کسانی که وارد تعزیه می‌شوند از کودکی در نقش بچه‌خوان آغاز به کار نمایشی می‌کنند؛ طبقه‌بندی تعزیه هم این‌گونه است که زمانی کسی بچه خوانی می‌کند اول نقش سکینه و رقیه را بازی می‌کند؛ سپس طفلان مسلم و بعد قاسم‌خوان می‌شود.

امام خوانی نقطه اوج کار یک تعزیه خوان است

 به اعتقاد تعزیه‌خوانان، یک طفلان مسلم‌خوان خوب می‌تواند یک قاسم‌خوان خوب باشد؛ یک قاسم‌خوان خوب هم می‌تواند یک علی‌اکبرخوان خوب می‌شود؛ زیرا این نقش‌ها مکمل یکدیگر بوده و آوازها در دل هم قرار می‌گیرند.

دورهٔ علی‌اکبرخوانی که طی می‌شود، تعزیه‌خوان وارد دورهٔ شهادت‌خوانی می‌شود اگر صدای خوبی داشته باشد شهادت می‌شود؛ اما اگر صدای تعزیه‌خوان ضعیف اما خوب باشد زن‌پوش می‌شود بعد از این‌که یک تعزیه‌خوان دورهٔ شهادت را به پایان برساند دیگر محاسنش سفید شده  و می‌تواند امام‌خوان باشد.

 کسی که در رأس شهادت‌خوانی قرار می‌گیرد هم امام‌خوانی می‌کند و هم عباس‌خوانی، لازم به ذکر است که  آخرین مرحله امام‌خوانی است که در آن باید از یک سنی گذشت تا به این مرحله رسید؛ در این سن صدا کمی ضعیف‌تر می‌شود و سوز بیشتری دارد.

برای آگاهی بیشتر از پیشینه تعزیه در لرستان و به ویژه شهرستان آرنا با یکی از چهره‌های مطرح این حوره در لرستان گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ذیل آمده است؛

ابراهیم عسگری سال ۴۳ در شهرستان ازنا به دنیا آمد. در دوران کودکی به علت اینکه پدربزرگش یکی از معروف‌ترین تعزیه‌داران ازنا بود به این هنر علاقه‌مند شد.

  عسگری می‌گوید در دورانی که کودک بوده پس از مشاهده تعزیه از بازیگر نقش شمر به‌شدت ترس داشته است و در باور خود خیال می‌کرده که او شمر واقعی است و در همین راستا شب‌ها خواب او را می‌دیده است وقتی که خانواده او از مشکل آگاه می‌شوند او را نزد بازیگر نقش شمر می‌برند و او متوجه شده که او همان همسایه دیواربه‌دیوار خودشان است.

این تعزیه‌گردان معروف لرستانی در هفت‌سالگی اولین نقش خود را در تعزیه انجام داده است او در آن سال‌ها نقش طفلان مسلم را بازی کرده و در سال های بعد مراحل بازیگری در تعزیه را گذرانده است.

عسگری میگوید تغییرات سن بلوغ باعث شده بود که صدای او متناسب شود و به همین علت تعزیه‌گردان او را در نقش شمر قرار داده بود و در سال‌هایی که این نقش را انجام می‌داده چند بار مورد نفرین و لعنت مردمی که به تماشای تعزیه می‌آمدند قرار گرفته است.

او با اشاره به برنامه‌های تعزیه در ایام محرم می‌افزاید: در روزهای ابتدایی محرم معمولاً با توجه به سلیقه تعزیه‌گردان تعزیه‌هایی مانند حضرت زهرا و مسلم خوانده می‌شود اما برنامه اصلی تعزیه‌گردانان از روز چهارم محرم با برگزاری تعزیه طفلان مسلم آغاز می‌شود و در روزهای بعد نیز به ترتیب تعزیه حر، حضرت قاسم، حضرت علی‌اکبر، حضرت عباس، امام حسین و در نهایت با برگزاری تعزیه شام غریبان مراسمات ماه محرم پایان می‌یابد.

 تعزیه‌گردان معروف لرستان در ادامه صحبت‌هایش به این نکته اشاره می‌کند که شعرهای تعزیه‌ای که در منطقه لرستان خوانده میشود متعلق به مرحوم مداح هستند، البته اشعار تعزیه در مناطق مختلف کشور توسط شاعران متفاوتی نوشته‌شده است.

عسگری در ادامه صحبت‌هایش از مشکلات این روزهای تعزیه‌خوانی گلایه می‌کند و می‌گوید: عشق در کارها نسبت به گذشته بسیار کمتر شده است و متأسفانه هنر تعزیه‌خوانی مانند سایر هنرهای دیگر از مسیر سنتی خود در حال خارج شدن بوده و به‌سرعت به سمت مدرنیته پیش می‌رود.

او می‌گوید: باوجود تمامی مشکلی که در حوزه تعزیه‌خوانی وجود دارد وقتی می‌بینیم که جوانان زیادی به فراگیری هنر تعزیه‌خوانی علاقه دارند نسبت به آینده امیدوار می‌شویم.

مسئول تعزیه قمر بنی‌هاشم شهرستان ازنا در ادامه صحبت‌هایش به مشکلات این حرفه اشاره می‌کند و معتقد است که نبود مکانی مستقل برای اجرای تعزیه در لرستان باعث ایجاد مشکلات زیادی برای فعالین این حوزه شده است.

 گزارش از محمد عبدالله زاده

انتهای پیام/ق